Tạo động lực mới từ hành lang pháp lý về khoa học, công nghệ

Các nghị định vừa được Chính phủ ban hành đã tạo hành lang pháp lý đồng bộ, góp phần khơi thông nguồn lực, thúc đẩy đổi mới sáng tạo trở thành động lực then chốt của tăng trưởng kinh tế.

Hoàn thiện thể chế, nền tảng đưa luật vào cuộc sống

Theo Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Hoàng Phương, việc hoàn thiện thể chế được xác định là “nhiệm vụ số một” trong triển khai Nghị quyết số 57-NQ/TƯ ngày 22-12-2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Trong năm 2025, Bộ đã chủ trì xây dựng 10 dự án luật và khoảng 30 nghị định. Trong đó, 5 nghị định hướng dẫn thi hành Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo vừa được Chính phủ ban hành là bước tiến quan trọng, thể hiện tinh thần “triển khai ngay, không chờ thông tư hướng dẫn”.

5 nghị định này bao quát toàn diện các lĩnh vực từ thông tin, thống kê, nhân lực, tài chính đến chương trình, nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, tạo nên khung thể chế đồng bộ cho toàn hệ thống.

Trong đó, Nghị định số 262/2025/ NĐ-CP quy định về thông tin, thống kê, đánh giá và chuyển đổi số, thể hiện rõ sự chuyển đổi từ tư duy quản lý sang tư duy kiến tạo. Các tổ chức khoa học và công nghệ được cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh, được phép thương mại hóa kết quả nghiên cứu, tăng quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình. Đây là cơ sở để kết nối viện - trường - doanh nghiệp trong chuỗi đổi mới sáng tạo, khắc phục tình trạng “nghiên cứu xong để trong ngăn kéo”.

Nghị định số 263/2025/NĐ-CP về cơ chế tự chủ, nhân lực, nhân tài và giải thưởng là một đột phá lớn, mở rộng quyền tự chủ trong tuyển dụng, ký hợp đồng và trả lương theo thỏa thuận cho chuyên gia trong và ngoài nước. Cơ chế mới này giúp khu vực công lập cạnh tranh lành mạnh với khu vực tư nhân trong thu hút nhân tài, đồng thời khuyến khích trí thức trẻ, Việt kiều và chuyên gia quốc tế gắn bó lâu dài với Việt Nam...

Nghị định số 265/2025/NĐ-CP về tài chính và đầu tư trong khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là bước tiến trong quản lý ngân sách gắn với hiệu quả đầu ra và trách nhiệm giải trình. Cơ chế mới cho phép thành lập quỹ phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo ở các bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp, khuyến khích xã hội hóa nguồn lực đầu tư cho nghiên cứu và đổi mới sáng tạo. Đặc biệt, Nghị định này lần đầu tiên thiết lập cơ chế “chấp nhận rủi ro có kiểm soát” trong sử dụng ngân sách, bảo vệ nghiên cứu có trách nhiệm.

Bổ trợ cho 3 nghị định trên, Nghị định số 267/2025/NĐ-CP quy định chi tiết về chương trình, nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Nghị định này đổi mới toàn diện quy trình đặt hàng, tuyển chọn, thẩm định và đánh giá nhiệm vụ, chuyển mạnh từ đánh giá đầu vào sang đánh giá kết quả và tác động đầu ra. Đồng thời, mở rộng cơ chế đặt hàng từ doanh nghiệp và địa phương, thúc đẩy mô hình hợp tác “ba bên” giữa viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp, bảo đảm nghiên cứu gắn với nhu cầu thực tiễn và tạo ra sản phẩm cụ thể phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.

Cuối cùng, Nghị định số 268/2025/ NĐ-CP đưa khái niệm “đổi mới sáng tạo” lần đầu tiên xác lập vị thế pháp lý ngang hàng với khoa học và công nghệ. Nghị định này quy định chi tiết các hoạt động đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp, công nhận trung tâm đổi mới sáng tạo, doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo; hình thành cơ chế tài chính linh hoạt... Qua đó, mạng lưới đổi mới sáng tạo quốc gia được thiết lập, kết nối tri thức, dữ liệu và nguồn lực trên phạm vi toàn quốc.

Đổi mới sáng tạo trở thành động lực tăng trưởng kinh tế

Song song với 5 nghị định hướng dẫn thi hành Luật, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 264/2025/NĐ-CP về Quỹ Đầu tư mạo hiểm quốc gia và Quỹ Đầu tư mạo hiểm của địa phương. Đây là nghị định riêng, độc lập, song có ý nghĩa quan trọng trong việc thể chế hóa cơ chế huy động nguồn lực xã hội cho đổi mới sáng tạo.

Theo quy định, Quỹ Đầu tư mạo hiểm quốc gia có quy mô tối thiểu 2.000 tỷ đồng trong 5 năm đầu, Nhà nước góp tối đa 30% vốn điều lệ, phần còn lại do khu vực tư nhân đảm nhận. Ở cấp địa phương, ngân sách tỉnh có thể góp tối đa 49% vốn. Cơ chế “đầu tư công, quản trị tư” và nguyên tắc “chấp nhận rủi ro có kiểm soát” được luật hóa, giúp dòng vốn tư nhân mạnh dạn đầu tư vào lĩnh vực công nghệ cao, chuyển đổi số, kinh tế xanh.

Nghị định số 264/2025/NĐ-CP còn cho phép các quỹ đầu tư mạo hiểm được tổ chức theo mô hình công ty cổ phần hoặc trách nhiệm hữu hạn; được thuê công ty quản lý quỹ chuyên nghiệp để điều hành, giám sát và đầu tư. Mô hình “Quỹ của các quỹ” (Fund of Funds) cũng được áp dụng, cho phép quỹ trong nước đầu tư vào các quỹ khác, kể cả quốc tế. Đây là bước tiến giúp hình thành thị trường đầu tư mạo hiểm chuyên nghiệp, tạo điều kiện cho các dự án khởi nghiệp sáng tạo phát triển bền vững.

Hệ thống văn bản pháp lý mới không chỉ tháo gỡ các rào cản thể chế, mà còn mở đường cho việc hình thành nền kinh tế dựa trên tri thức và đổi mới sáng tạo. “Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ tiếp tục bám sát thực tiễn, tháo gỡ từng nút thắt để các nghị định đi vào cuộc sống, nơi doanh nghiệp, nhà khoa học và người dân đều được hưởng lợi”, Thứ trưởng Bùi Hoàng Phương khẳng định.

Với các nghị định được ban hành đồng bộ, hệ thống pháp luật của Việt Nam về lĩnh vực này đã có bước hoàn thiện chưa từng có. Đây chính là nền tảng pháp lý quan trọng để triển khai Nghị quyết số 57-NQ/TƯ, đưa khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trở thành động lực phát triển bền vững của đất nước trong thời kỳ chuyển đổi số và hội nhập quốc tế sâu rộng.