Bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng: Nâng cao trách nhiệm của các nền tảng số

Công nghệ bị lợi dụng

Số liệu được công bố do Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) thực hiện năm 2017 cho thấy, cứ ba người dùng internet thì có một người là trẻ em; hơn 70% trẻ trong độ tuổi 12-17 sử dụng mạng xã hội hằng ngày. Tại Việt Nam, số liệu khảo sát năm 2022 cho thấy, 82% trẻ em 12-13 tuổi và 93% trẻ em từ 14-15 tuổi sử dụng internet mỗi ngày; khoảng 95% trẻ em trong độ tuổi này sở hữu điện thoại thông minh và dành trung bình 3-4h mỗi ngày để truy cập các nền tảng trực tuyến như Zalo, Facebook, YouTube, TikTok.

Trên phạm vi toàn cầu, tội phạm mạng đang khai thác mạnh mẽ các nền tảng trực tuyến, mạng xã hội, ứng dụng nhắn tin và diễn đàn ẩn danh để dụ dỗ, thao túng và khai thác trẻ em. Báo cáo Global Threat Assessment 2023 của Liên minh toàn cầu WeProtect ghi nhận, tại nhiều quốc gia Đông Nam Á và châu Phi, có đến 20% trẻ em từng bị xâm hại hoặc lạm dụng trực tuyến chỉ trong vòng một năm. Đáng chú ý, tổ chức NCMEC (Hoa Kỳ) công bố số liệu, năm 2024 số lượng nội dung xâm hại trẻ em được tạo bởi trí tuệ nhân tạo (AI) đã tăng 1.325% so với năm 2023, minh chứng rõ ràng cho việc công nghệ đang bị lợi dụng làm công cụ phạm tội.

Theo thống kê của Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an), các hành vi lừa đảo, thao túng và xâm hại trẻ em qua mạng có xu hướng gia tăng, với nhiều thủ đoạn tinh vi, gồm dụ dỗ quay video nhạy cảm để tống tiền, giả danh tuyển dụng để buôn bán người hoặc lao động cưỡng bức. Các nền tảng mạng xã hội, diễn đàn kín và nhóm ẩn danh đang trở thành nơi chia sẻ, giao dịch nội dung xâm hại trẻ em.

Cụ thể, tội phạm mạng tìm kiếm và khoanh vùng mục tiêu thông qua mạng xã hội, ứng dụng nhắn tin (Zalo, Telegram, Messenger…) để thu thập thông tin cá nhân của trẻ, áp dụng AI để phân tích hành vi và nhận diện nhóm dễ bị tổn thương. Năm 2024, Việt Nam ghi nhận 381 vụ xâm hại tình dục qua mạng, chủ yếu bắt nguồn từ việc khai thác thông tin cá nhân trên Facebook và Zalo. Trong giai đoạn 2024-2025, Việt Nam đã ghi nhận khoảng 50 vụ “bắt cóc online” có yếu tố xuyên biên giới.

Bảo vệ trẻ em - Vấn đề cấp bách

Bảo vệ trẻ em trên môi trường số không còn là vấn đề của tương lai, mà là nhiệm vụ cấp bách của hiện tại. Cùng với vai trò của cơ quan quản lý nhà nước, gia đình, nhà trường, cá nhân, thì vai trò, trách nhiệm của các nền tảng, mạng xã hội xuyên biên giới là không nhỏ.

Theo đại diện Tập đoàn Meta (chủ quản mạng xã hội Facebook), Trưởng ban Hợp tác thực thi pháp luật khu vực châu Á - Thái Bình Dương Rob Abrams, nền tảng tiếp cận vấn đề an toàn cho thanh thiếu niên theo 3 hướng, gồm: Phòng ngừa, kiểm soát và ứng phó sự cố. Meta áp dụng tiêu chuẩn bảo mật nghiêm ngặt, công nghệ phát hiện sớm hành vi bất thường, cùng các công cụ chặn và báo cáo giúp người dùng tự bảo vệ. Ngoài ra, Meta cũng áp dụng tài khoản riêng tư cho thanh thiếu niên, tự động hạn chế nội dung nhạy cảm và giới hạn tương tác nhằm giảm rủi ro trực tuyến.

Các nền tảng khác như Google, TikTok cũng cho biết, đã, đang đầu tư mạnh mẽ cho việc xây dựng bộ công cụ lọc nội dung độc hại, phát hiện hành vi bất thường bằng AI để ngăn chặn các hoạt động tội phạm mạng, bảo vệ người dùng, nhất là thanh thiếu niên. Đại diện các nền tảng cũng cho biết, họ tích cực tham gia, phối hợp với cơ quan chức năng thực hiện các chương trình nâng cao nhận thức về an toàn trên không gian mạng nhằm bảo vệ người dùng, cũng như khuyến khích các nhà sáng tạo đưa nội dung “sạch” lên không gian mạng…

Theo đại diện Cục An ninh mạng và Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, về hạ tầng kỹ thuật, Việt Nam đã xây dựng và vận hành Tổng đài quốc gia Bảo vệ trẻ em - 111; lập bộ phận chuyên trách về bảo vệ trẻ em trên không gian mạng, tạo nền tảng tiếp nhận, phản ánh và xử lý thông tin liên quan đến trẻ em trên không gian mạng. Các cơ quan chức năng đã, đang nỗ lực xây dựng hành lang pháp lý, hoàn thiện cơ chế quản lý và tăng cường hợp tác quốc tế nhằm ngăn chặn, xử lý tội phạm mạng; đồng thời duy trì quan hệ hợp tác hiệu quả với các nền tảng xuyên biên giới cùng nhiều tổ chức quốc tế. Tuy nhiên, nhiều khoảng trống vẫn tồn tại, đặc biệt ở khâu chia sẻ dữ liệu, minh bạch nội dung và sự tương thích giữa quy định pháp luật trong nước với chính sách của các nền tảng xuyên biên giới.

Tại hội thảo trong khuôn khổ Hội nghị cấp cao về Công ước Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng (còn gọi là Công ước Hà Nội) vừa diễn ra tại Hà Nội, Thiếu tướng Lê Xuân Minh, Cục trưởng Cục An ninh mạng và Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao cho biết, trong việc bảo vệ trẻ em trước tội phạm mạng, nền tảng trực tuyến giữ 3 vai trò trọng yếu. Cụ thể, các nền tảng trực tuyến giữ vai trò phòng ngừa, ngăn chặn và cảnh báo sớm những hành vi bất thường, nội dung hoặc tương tác tiềm ẩn nguy cơ xâm hại trẻ em; phát hiện, xử lý hành vi lạm dụng, xâm hại trẻ em; hỗ trợ điều tra, ngăn chặn tội phạm. Các nền tảng nắm giữ những dấu vết quan trọng, là hiện trường xảy ra hành vi lạm dụng và xâm hại trẻ em, do đó, nền tảng cần đóng vai trò hỗ trợ điều tra để ngăn chặn và loại bỏ tội phạm từ gốc.

"Đã đến lúc chúng ta cần một cách tiếp cận toàn diện, thống nhất và mang tính tập thể, trong đó công nghệ, pháp luật và cộng đồng phải đồng hành. Mỗi bên đóng vai trò riêng, chỉ khi phối hợp chặt chẽ, chúng ta mới có thể hình thành "lá chắn toàn diện" bảo vệ trẻ em trong thế giới số", Thiếu tướng Lê Xuân Minh nhấn mạnh.