Khẩn trương ứng phó nguy cơ bại liệt tái xâm nhập sau sự kiện dịch bùng phát tại Lào

Hội nghị diễn ra trong bối cảnh Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đánh giá Việt Nam có nguy cơ rất cao bại liệt xâm nhập và tái mắc. Điều này xuất phát từ việc nước láng giềng Lào đã chính thức công bố dịch bại liệt vào ngày 7-10-2025, sau khi phát hiện vi rút bại liệt biến đổi gen typ 1 (cVDPV1).

Căn cứ theo báo cáo từ WHO và Cục Phòng bệnh, sự kiện khởi phát dịch tại Lào được ghi nhận từ ca liệt mềm cấp (LMC) đầu tiên vào ngày 26-8-2025, với ngày khởi phát liệt là 27-6. Ca chỉ điểm là một bé trai 3 tuổi, cư trú tại Xonabouly, tỉnh Savannakhet, Lào. Địa điểm này chỉ cách tỉnh Quảng Trị (Việt Nam) khoảng 150km. Chủng vi rút được xác định là VDPV1 (vi rút bại liệt biến đổi gen có nguồn gốc từ vắc xin type 1) với 31 nucleotide khác biệt so với chủng Sabin 1. Sau đó, cVDPV1 tiếp tục được phát hiện trong mẫu phân của 2/28 trẻ khỏe mạnh khác tại một ngôi làng cách làng chỉ điểm khoảng 2km vào ngày 3-9-2025. Dựa trên bằng chứng phòng thí nghiệm, Lào đã xác nhận bùng phát cVDPV.

Phát biểu tại hội nghị, Thứ trưởng Nguyễn Thị Liên Hương nhấn mạnh mối đe dọa nghiêm trọng đối với thành quả thanh toán bại liệt của Việt Nam và Khu vực Tây Thái Bình Dương, đã được công nhận là khu vực không có bại liệt hoang dại từ năm 2000.

Đại diện WHO và Cục Phòng bệnh đã phân tích những yếu tố khiến Việt Nam đứng trước nguy cơ rất cao bại liệt tái nhập như: Nguy cơ dịch tễ và địa lý: Sự lưu thông dân cư rất lớn giữa Việt Nam và Lào, cùng với việc dịch xảy ra ở khu vực biên giới. Khoảng trống miễn dịch: Tỷ lệ tiêm chủng vắc xin bại liệt chưa đạt chỉ tiêu đề ra trong những năm gần đây, đặc biệt trong các năm đại dịch. Năm 2024, tỷ lệ uống bOPV chỉ đạt 73% và tiêm IPV2 đạt 86%. Điều kiện vệ sinh: Các vấn đề liên quan đến điều kiện vệ sinh, ăn uống và tình trạng lũ lụt thường xuyên tạo điều kiện cho bại liệt, một bệnh lây truyền chủ yếu qua đường phân - miệng, lây lan. Hoạt động giám sát: Hệ thống giám sát liệt mềm cấp (LMC) một số năm chưa đạt chỉ tiêu, và giám sát môi trường đã tạm dừng hoạt động từ tháng 12-2023.

Đại diện WHO cũng lưu ý rằng sự lây lan của dịch sởi trong giai đoạn 2024-2025 là một bài học cho thấy mầm bệnh có thể lan truyền từ một nước sang nhiều nước trong thời gian ngắn.

Để ứng phó với nguy cơ này, Bộ Y tế đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo khẩn cấp, theo đó các địa phương cần khẩn trương rà soát tiền sử tiêm chủng, tổ chức tiêm bù/tiêm vét vắc xin phòng bại liệt (IPV, bOPV) cho các trường hợp chưa uống/tiêm hoặc uống/tiêm chưa đủ liều, đặc biệt tại khu vực có nguy cơ cao. Tăng cường tiêm chủng thường xuyên đảm bảo an toàn, hiệu quả.

Các tỉnh biên giới giáp Lào cần tăng cường chỉ đạo, tập trung triển khai và phối hợp chặt chẽ với địa phương bên Lào. Phối hợp chặt chẽ với các Viện để xây dựng kế hoạch phòng chống bại liệt (34/34 tỉnh đã hoàn thành việc đánh giá nguy cơ). UBND các tỉnh, thành phố được chỉ đạo xây dựng và thực hiện Kế hoạch Đáp ứng nguy cơ xâm nhập và lây lan bệnh bại liệt giai đoạn 2025-2026. Tăng cường công tác truyền thông, khuyến cáo và bảo đảm hậu cần, nguồn lực phục vụ cho các hoạt động phòng, chống dịch theo phương châm 4 tại chỗ.

Cục Phòng bệnh cam kết tiếp tục trao đổi, cập nhật thông tin từ WHO để tham mưu cho lãnh đạo Bộ. Các Viện sẽ tiếp tục hoàn thiện Kế hoạch đáp ứng và rà soát, cập nhật Quyết định số 5142/QĐ-BYT. Sở Y tế các tỉnh/thành phố sẽ đẩy mạnh truyền thông, nâng cao chất lượng giám sát và tăng cường tiêm chủng.

Thứ trưởng Nguyễn Thị Liên Hương khẳng định quyết tâm của toàn ngành y tế trong việc kiểm soát, ngăn chặn nguy cơ bại liệt tái xâm nhập, bảo vệ sức khỏe cho người dân, đặc biệt là trẻ em.