Chuyển đổi số làm nổi bật vai trò của người thầy

Phóng viên (PV): Thưa đồng chí, qua thực tiễn công tác và giảng dạy, đồng chí đánh giá thế nào về vai trò, mức độ sẵn sàng của đội ngũ nhà giáo trong việc tiếp cận công nghệ và đổi mới phương pháp giảng dạy?

Thạc sĩ Đinh Ngọc Sơn: Đội ngũ nhà giáo hiện nay đang ở trong giai đoạn bản lề của CĐS giáo dục. Họ là lực lượng trực tiếp thực thi đổi mới phương pháp và truyền cảm hứng học tập. Qua hàng trăm lớp tập huấn từ Trung ương đến địa phương, tôi nhận thấy sự chuyển mình rõ rệt của giáo viên, từ chỗ e dè với công nghệ đến chủ động sử dụng công cụ số trong giảng dạy như: ChatGPT, Canva, Kahoot!, Mentimeter hay Google Classroom.

Tuy nhiên, mức độ sẵn sàng giữa các nhóm vẫn chưa đồng đều. Nhiều thầy cô trẻ dễ thích ứng, nhưng một bộ phận giáo viên lớn tuổi còn hạn chế về kỹ năng số và tư duy đổi mới. Vì vậy, CĐS trong giáo dục không chỉ là việc trang bị công cụ mà phải thay đổi tư duy nghề nghiệp, biến công nghệ thành người bạn đồng hành chứ không phải mối nguy.

PV: Đâu là những thay đổi rõ nét nhất mà CĐS mang lại cho hoạt động dạy và học trong các nhà trường hiện nay, thưa đồng chí?

Thạc sĩ Đinh Ngọc Sơn: Đầu tiên phải kể đến môi trường học tập mở. Học sinh có thể học mọi lúc, mọi nơi, vượt ra ngoài 4 bức tường lớp học. Nhiều trường đã triển khai hệ thống LMS (Learning Management System) giúp lưu trữ, đánh giá và phản hồi tự động. Thứ hai, vai trò của giáo viên chuyển từ “người truyền đạt” sang “người hướng dẫn”. Khi AI và dữ liệu học tập được tích hợp, giáo viên cần thiết kế hoạt động học tập mang tính cá nhân hóa, giúp mỗi học sinh phát huy năng lực riêng. Thứ ba, sự hình thành của “văn hóa học tập số”. Học sinh quen với việc tìm kiếm, xử lý, kiểm chứng thông tin trên môi trường mạng, thay vì chỉ tiếp nhận thụ động. Đây là bước tiến quan trọng hướng đến xã hội học tập và công dân số mà Đảng ta đã đặt mục tiêu trong Chiến lược CĐS quốc gia.

PV: Vậy, đâu là những thách thức, trở ngại mà các nhà trường và thầy cô đang gặp phải trong việc đổi mới tư duy, đổi mới phương pháp dạy học theo hướng số hóa, thưa đồng chí?

Thạc sĩ Đinh Ngọc Sơn: Khó khăn thứ nhất là hạ tầng công nghệ. Nhiều trường ở nông thôn, miền núi vẫn thiếu thiết bị, đường truyền internet yếu, khiến việc triển khai học liệu số còn hạn chế. Năng lực số của giáo viên cũng là một điểm hạn chế. Không ít thầy cô chưa được đào tạo bài bản về sử dụng công nghệ và thiết kế học liệu điện tử. Tiếp đến là tâm lý sợ sai, sợ thử nghiệm, do quen với lối dạy truyền thống nên ngại thay đổi. Một khó khăn nữa là cơ chế, chính sách chưa đồng bộ, khiến nỗ lực đổi mới của giáo viên đôi khi chưa được ghi nhận đúng mức. Trong nhiều buổi làm việc, tôi nhận thấy khát khao học hỏi của thầy cô rất lớn, nhưng nếu không có những sự hỗ trợ cần thiết, họ khó có thể phát huy hết tiềm năng sáng tạo.

AI sẽ không bao giờ thay thế hoàn toàn người thầy, nhưng người thầy không biết dùng AI thì sẽ bị thay thế bởi người biết dùng AI. Chúng ta phải nhìn AI như một “trợ lý” chứ không phải “đối thủ”, để AI làm việc nhanh hơn mình, nhưng đừng bao giờ để AI nghĩ thay. Với giáo viên, AI có thể giúp soạn giáo án, tạo học liệu, gợi ý hoạt động, đánh giá học sinh nhanh hơn. Nhưng yếu tố con người như: Sự đồng cảm, truyền cảm hứng, năng lực giáo dục nhân cách thì không công nghệ nào thay thế được. Năng lực mới của giáo viên thời đại số không chỉ là kỹ năng công nghệ mà là trí tuệ cảm xúc kết hợp với năng lực sáng tạo số.

PV: Theo đồng chí, nguyên nhân của những khó khăn do đâu?

Thạc sĩ Đinh Ngọc Sơn: Nguyên nhân sâu xa đến từ cách nhìn nhận CĐS như một nhiệm vụ kỹ thuật thay vì một quá trình. Nếu chỉ tập trung vào công nghệ mà không thay đổi tư duy, mô hình quản trị và cách đánh giá thì việc CĐS chỉ là hình thức. Ngoài ra, chương trình bồi dưỡng năng lực số cho giáo viên hiện còn rời rạc, chưa thống nhất giữa các cấp học. Ở một số nơi, việc ứng dụng AI hay dữ liệu học tập cá nhân hóa vẫn thiếu hành lang pháp lý và quy chuẩn đạo đức nghề nghiệp.

PV: Khi học sinh, sinh viên ngày càng tiếp xúc nhiều với môi trường mạng, thầy cô cần phải trang bị cho các em kỹ năng, năng lực ứng phó như thế nào để tự bảo vệ mình?

Thạc sĩ Đinh Ngọc Sơn: Tôi từng gặp và hỗ trợ hai bạn sinh viên bị lừa đảo kiểu “bắt cóc online” ngay trong giờ học. Sau khi giải thích và hướng dẫn, các em mới biết mình bị lừa. Môi trường số và mạng xã hội đang đặt ra vấn đề nhận thức và kỹ năng ứng xử của học sinh, sinh viên trong giai đoạn mới.

Bên cạnh năng lực sử dụng công nghệ, học sinh cần được rèn luyện năng lực tự chủ số và đạo đức số. Nhà trường phải giúp các em hiểu rằng, mỗi thao tác, mỗi chia sẻ trực tuyến đều để lại dấu vết kỹ thuật số và có thể ảnh hưởng đến uy tín, danh dự của tổ chức, cá nhân. Vì vậy, mỗi nhà giáo không chỉ dạy kỹ năng mà còn phải làm gương trong ứng xử trên mạng xã hội, trong cách tôn trọng bản quyền, thông tin và quyền riêng tư.

PV: Vậy, theo đồng chí, giải pháp nào để nâng cao năng lực số cho đội ngũ nhà giáo và người học trong thời gian tới?

Thạc sĩ Đinh Ngọc Sơn: Để vượt qua những rào cản như đã nêu ở trên, cần một chiến lược tổng thể: Vừa trang bị công cụ, vừa bồi dưỡng tư duy sư phạm số và khuyến khích sáng tạo trong từng lớp học cụ thể. Thứ nhất, xây dựng chương trình bồi dưỡng năng lực số cho giáo viên theo hướng thực hành, lấy người học làm trung tâm. Thay vì dạy công cụ riêng lẻ, cần đào tạo theo năng lực: Biết khai thác, biết sáng tạo, biết chia sẻ và biết phản biện. Thứ hai, phát triển kho học liệu mở quốc gia với cơ chế chia sẻ, cấp phép, đánh giá minh bạch. Khi đó, giáo viên có thể dễ dàng tiếp cận, sử dụng và đóng góp tài nguyên giảng dạy chất lượng cao. Thứ ba, khuyến khích mô hình dạy học kết hợp, trong đó phần trực tuyến và trực tiếp được thiết kế linh hoạt, giúp học sinh chủ động thời gian, còn giáo viên có thêm dữ liệu để đánh giá năng lực từng em. Thứ tư, cần tăng cường đầu tư hạ tầng số và bảo đảm an toàn dữ liệu trong giáo dục. Mỗi trường học phải trở thành một “nền tảng số an toàn” nơi học sinh có thể học, chia sẻ, sáng tạo mà không lo bị xâm phạm thông tin. Thứ năm, đẩy mạnh văn hóa đổi mới sáng tạo trong trường học. Hãy để giáo viên được thử nghiệm, được sai, được sáng tạo. Kiểu mô hình “Lớp học không phấn”, “Trợ lý ảo AI trong giảng dạy” hay “Dự án học sinh sáng tạo nội dung số”, khi giáo viên được tin tưởng, họ sẽ trở thành lực lượng tiên phong trong cách mạng công nghệ và ứng dụng AI trong giáo dục.

CĐS không làm mất giá trị người thầy, mà ngược lại, làm nổi bật hơn vai trò dẫn dắt, khai mở và lan tỏa tri thức. Nếu mỗi thầy cô luôn giữ được tinh thần học hỏi, dám đổi mới, dám thử thách chính mình để làm chủ công nghệ và truyền cảm hứng học tập suốt đời thì học sinh sẽ có trải nghiệm học tập tốt nhất. Đó chính là thành công lớn nhất của CĐS trong giáo dục.

PV: Trân trọng cảm ơn đồng chí!