Lối sống “chuột cống” của giới trẻ Trung Quốc và hệ lụy kinh tế

Một thuật ngữ mới đang gây bão trên mạng xã hội Trung Quốc trong những tháng gần đây: “chuột cống”.

Cụm từ này dùng để chỉ những người trẻ sống khép kín trong không gian nhỏ, hạn chế giao tiếp xã hội và dành phần lớn thời gian nằm trên giường lướt điện thoại. Hiện tượng này nhanh chóng lan rộng trên các nền tảng trực tuyến, thu hút hàng tỷ lượt xem.

Thoạt nhìn, đây có vẻ chỉ là một trào lưu vui nhộn của giới trẻ, nhưng thực tế lại phản ánh sự thay đổi sâu sắc trong tâm lý tiêu dùng và đặt ra câu hỏi liệu Trung Quốc có thể dựa vào chi tiêu hộ gia đình để thúc đẩy giai đoạn tăng trưởng tiếp theo hay không.

Một câu chuyện được chia sẻ rộng rãi kể về nam sinh 20 tuổi ở tỉnh An Huy. Mỗi ngày, cậu thức dậy lúc 10 giờ sáng, nằm lì trên giường hàng giờ, gọi đồ ăn giá rẻ thay vì xuống căn tin và chỉ rời khỏi chỗ ngủ để nhận hàng giao.

Cậu gọi góc riêng của mình là “tổ chuột”, nơi được che kín bằng rèm quanh giường tầng. Dù chi tiết khác nhau, điểm chung của những câu chuyện này là thức khuya, dậy muộn, giảm tham vọng, chi tiêu tối thiểu và ưu tiên sự riêng tư cùng tương tác ảo.

Thuật ngữ “chuột cống” đã trở thành tâm điểm trong cuộc thảo luận về sự mệt mỏi và chán nản của giới trẻ Trung Quốc. Dù mang tính hài hước, sự phổ biến của nó cho thấy một làn sóng ngầm về tâm lý mệt mỏi và thất vọng.

Tỷ lệ thất nghiệp trong thanh niên vẫn ở mức cao, trong khi chi phí giáo dục và áp lực cạnh tranh ngày càng lớn khiến nhiều người cảm thấy nỗ lực không mang lại kết quả tương xứng.

Nếu xu hướng này tiếp tục nghiêng về tiết kiệm và thu mình, các doanh nghiệp vốn đặt kỳ vọng vào sự thăng tiến của tầng lớp trẻ sẽ phải điều chỉnh chiến lược.

Con đường từng được xem là dễ đạt tới- một công việc ổn định, học lên cao, mua xe, sở hữu nhà và nâng cấp lối sống nay trở nên xa vời. Với nhiều người, việc thu mình trong không gian nhỏ và hạ thấp kỳ vọng được coi là lựa chọn hợp lý, thậm chí mang tính tự bảo vệ.

Các chuyên gia nhận định đây là dấu hiệu của sự thay đổi trong cách nhìn về công việc và tham vọng. Ông Eric Fu, nghiên cứu viên cao cấp tại Đại học Melbourne, cho rằng sự nổi lên của “chuột cống” phản ánh việc giới trẻ bắt đầu suy nghĩ nghiêm túc về công việc họ thực sự muốn làm và ý nghĩa cuộc sống. Xu hướng này cho thấy hệ giá trị của thế hệ trẻ Trung Quốc đang trở nên đa dạng hơn.

Sự thay đổi này cũng thể hiện rõ trong hành vi tiêu dùng. Các nhà kinh tế cảnh báo điều đó có thể tác động đến nhiều lĩnh vực, từ hàng hóa tầm trung đến tăng trưởng dài hạn.

Ông Gary Ng, chuyên gia kinh tế cấp cao tại Natixis (Hong Kong), nhận định nếu giới trẻ giảm mạnh nhu cầu chi tiêu, thị trường sản phẩm và dịch vụ tầm trung sẽ bị ảnh hưởng, và nếu xu hướng này kéo dài, tiềm năng tăng trưởng của Trung Quốc sẽ chậm lại.

Lối sống của “chuột cống” không đồng nghĩa với việc ngừng chi tiêu hoàn toàn, mà là chuyển sang tiêu dùng hướng nội với chi phí thấp.

Thay vì đi du lịch, ăn uống cùng bạn bè hay nâng cấp thiết bị điện tử, họ chọn xem phim trực tuyến, chơi game di động, dùng thực phẩm ăn liền, mỹ phẩm giá rẻ và các sản phẩm tiện nghi trong nhà.

Điều này có thể không gây thiệt hại cho các ngành phục vụ nhu cầu tại nhà, nhưng lại làm khó cho những lĩnh vực dựa vào tâm lý hướng tới sự nâng cấp.

Các hãng xe, thương hiệu thời trang, phòng gym, nhà hàng, nền tảng du lịch và các nhãn hàng phong cách sống tầm trung vốn kỳ vọng vào sức mua của giới trẻ sẽ phải tính toán lại.

Chính phủ Trung Quốc đang triển khai nhiều biện pháp nhằm kích cầu mua sắm xe hơi, đồ gia dụng và dịch vụ. Một số địa phương cũng thử nghiệm phát hành phiếu giảm giá và trợ cấp. Tuy nhiên, những công cụ này khó phát huy hiệu quả nếu nguyên nhân không nằm ở thu nhập mà ở sự thiếu niềm tin.

Các khảo sát gần đây cho thấy nhiều người trẻ tin rằng thu nhập tương lai sẽ không theo kịp chi phí nhà ở và giáo dục. Một số chuyên gia cho rằng Trung Quốc đang đối mặt không chỉ với suy thoái chu kỳ mà còn với sự thay đổi quan niệm về “cuộc sống tốt đẹp”.

Điều này không có nghĩa phần lớn giới trẻ Trung Quốc từ bỏ nỗ lực. Nhiều người vẫn theo đuổi công việc và mong muốn cải thiện cuộc sống.

Tuy nhiên, việc thuật ngữ “chuột cống” lan rộng cho thấy một bộ phận đáng kể đang rời khỏi câu chuyện tiêu dùng vốn là nền tảng của chiến lược tăng trưởng nội địa suốt hơn một thập kỷ.

Với các nhà đầu tư vào cổ phiếu liên quan đến tiêu dùng, đặc biệt là nhóm hàng hóa không thiết yếu, xu hướng này tạo thêm nhiều bất ổn: không chỉ là câu hỏi về khả năng chi tiêu mà còn là việc họ có muốn chi tiêu hay không.

Hiện tượng “chuột cống” có thể chỉ là phản ứng tạm thời trước áp lực kinh tế, hoặc là khởi đầu cho sự thay đổi dài hạn trong cách giới trẻ nhìn nhận công việc, tham vọng và tiêu dùng.

Dù thế nào, xu hướng này phản ánh rõ nét tâm lý của người tiêu dùng Trung Quốc trong bối cảnh niềm tin hộ gia đình trở nên quan trọng không kém các chỉ số kinh tế. Sự thu mình trong những góc nhỏ có thể mang đến những hệ quả lớn hơn nhiều so với không gian chật hẹp mà nó diễn ra.