"Gieo dó ngồi ngó" tranh Bùi Chát

Điều này không chỉ thể hiện sức lao động đáng kinh ngạc, mà còn cho thấy niềm đam mê mãnh liệt sẽ đem lại thành quả ngọt ngào.

Nghệ thuật là con đường không điểm dừng

Bùi Chát là một họa sĩ hoàn toàn tự học, anh theo học và tốt nghiệp cử nhân văn chương, rồi cử nhân luật và chưa từng qua bất cứ một trường lớp hoặc khóa học nghệ thuật chính quy nào.

Trước khi trở thành họa sĩ chuyên nghiệp, Bùi Chát được biết tới trong vai trò nhà thơ, một người hoạt động xuất bản đáng nể. Anh đã xuất bản 7 tập thơ, đa số được dịch và giới thiệu qua một vài ngôn ngữ khác.

Nhà nghiên cứu Lý Đợi cho biết, sau nhiều lần phải bỏ dở con đường hội họa, Bùi Chát cầm cọ lại một cách chuyên tâm vào năm 2019. Anh chủ trương một lối hội họa riêng biệt có tên gọi là hội họa tình huống. “Gieo dó ngồi ngó” là triển lãm thứ 9 của Bùi Chát, diễn ra từ ngày 26/11 - 3/12 tại Maii Artspace (Q.3, TPHCM), gồm 23 tác phẩm mực tàu màu nước trên giấy dó được sáng tác chủ yếu trong năm 2022, một vài bức trong năm 2024.

“Họa sĩ đã ứng dụng một kỹ thuật riêng biệt, cộng với bút pháp linh hoạt, lúc mềm mại uyển chuyển, lúc mạnh mẽ dứt khoát tạo ra những bức tranh màu nước có hiệu ứng như sáp dầu. Tuy vẫn sử dụng phong cách nghệ thuật đặc trưng của mình, nhưng trong loạt tranh “Gieo dó ngồi ngó”, hội họa tình huống đã được biến ảo phù hợp trên chất liệu mới là giấy dó, tạo nên một bề mặt lạ, vừa theo hướng thể nghiệm đương đại, vừa gợi nhớ hội họa truyền thống phương Đông”, nhà nghiên cứu Lý Đợi cho hay.

Chia sẻ thông điệp triển lãm, họa sĩ Bùi Chát cho biết: “Gieo dó” là một kiểu gieo nghệ thuật, gieo tinh thần vào chất liệu mới là giấy dó. Tôi ý thức đây chỉ là bước khởi đầu trong một địa hạt mới, nói cách khác là khởi đầu cho một hành trình mới của nghệ thuật”.

Trên tinh thần thể nghiệm là chính, Bùi Chát cho rằng khi đã chọn “nghệ thuật là con đường” thì phải luôn bước đi, luôn thể nghiệm. 9 cuộc triển lãm với gần 300 bức tranh, chưa bao giờ thấy Bùi Chát đặt tên cho các tác phẩm một cách rõ ràng, cụ thể. Phần lớn tên tranh đều là “không đề” và được đánh số theo thứ tự, hoặc đặt theo tên triển lãm và được đánh số.

Họa sĩ Bùi Chát cho biết, vì không muốn áp đặt hay định hướng cách hiểu nghệ thuật cho công chúng nên không muốn đặt tên cho tác phẩm. Tuy nhiên có thể thấy, với Bùi Chát thì một cái tên cụ thể sẽ không diễn đạt được diễn biến thực sự của các tình huống hội họa.

Có lẽ trong hơn 20 năm thực hành nghệ thuật từ thơ ca cho đến hội họa, Bùi Chát chỉ quan tâm và cố gắng thể hiện những vấn đề cốt lõi nhất. Anh luôn định vị tác phẩm của mình nằm ở ranh giới giữa nghệ thuật và không nghệ thuật.

Họa sĩ Phan Trọng Văn - phụ trách chuyên môn không gian nghệ thuật Maii Artspace nhật định rằng: “Loạt tranh màu nước mà Bùi Chát vẽ trên giấy dó mang đến một trải nghiệm độc đáo và sáng tạo.

Việc sử dụng kỹ thuật vẽ khô với những nét thiếu, đứt gãy… không những tạo ra sự thú vị trong từng bức tranh, mà còn gợi nhớ đến nghệ thuật thư pháp truyền thống. Những nét vẽ này không chỉ tượng hình những con chữ, những bài thơ haiku trừu tượng, mà còn là cảm xúc tuôn trào như không thể dừng lại”.

Giấy dó với kết cấu và bề mặt đặc biệt, tạo điều kiện lý tưởng cho việc thể hiện bằng màu nước với độ thấm nhanh của giấy và loang của màu. Người vẽ cũng có thể tạo ra những hiệu ứng bề mặt giống như sáp dầu hay pastel khi vẽ khô. Chỉ lướt nhẹ bề mặt giấy với lượng ngậm màu của cọ lông mềm ít nước, nó mang lại cảm giác thô ráp, đứt gãy nhưng đầy sức sống.

Sự tương phản giữa những nét vẽ khô và những mảng màu nước hòa quyện tạo ra một không gian nghệ thuật phong phú, đa chiều. Thể nghiệm này không chỉ là một cách để khám phá kỹ thuật, mà còn là một hành trình tìm kiếm bản sắc cá nhân trong nghệ thuật.

Giới nghệ thuật cho rằng, Bùi Chát đang mở ra một con đường mới, nơi mà những quy tắc truyền thống có thể được phá vỡ để tạo ra những tác phẩm mang tính sáng tạo đặc trưng. Điều này không những thể hiện sự dũng cảm thử nghiệm, mà còn cho thấy sự nhạy bén trong việc kết hợp các yếu tố nghệ thuật khác nhau. Bởi vậy, loạt tranh này của Bùi Chát mở ra những khả năng vô hạn cho sự sáng tạo trong tương lai.

Ngắm “Gieo dó ngồi ngó”, nhà nghiên cứu Hà Vũ Trọng nhận định, lần này Bùi Chát trở lại như một định kì thường xuyên trong hành trình thực hành nghệ thuật không ngừng nghỉ. Loạt tranh mới vẽ bằng màu nước và mực tàu trên giấy dó thủ công của người Dao đỏ, có lẽ là những chất liệu rất thích hợp cho việc thử nghiệm loại tranh trừu tượng và vô hình thể.

Vẫn lối tiếp cận bằng sự tự phát và trực giác, như nhiều cuộc triển lãm trước đây, tiêu đề lần này không nhằm khơi gợi bất cứ tính chuyên đề nào. Chúng là những cách chơi chữ để tránh bất cứ tính áp đặt nào, tất cả nhằm hướng tới sự trừu tượng toàn diện.

“Gieo dó ngồi ngó” được thể hiện bằng phong thái đầy những cử chỉ mang tính nhịp điệu, có cấu hình đậm đặc đường nét như nghệ thuật thư pháp. Bằng một năng lượng tự phát hay một nguyên tắc mà trong nghệ thuật thư họa gọi là “khí vận sinh động”, có thể xem đây là một loại thư pháp trừu tượng chủ yếu với những nét mực, màu khô cùng nước trên bề mặt và đặc tính thẩm thấu của giấy. Tất cả hòa quyện vào từng cử chỉ mang nhịp điệu, như hiệu ứng của cảm giác”, nhà nghiên cứu Hà Vũ Trọng cho hay.