Hành trình từ mặt phẳng đến không gian đa chiều trong sáng tác của Đinh Phong

Tác phẩm - yếu tố định danh người sáng tạo

Dù mới xuất hiện trong giới mỹ thuật được vài năm, nhưng tên tuổi Đinh Phong được ghi nhận như một hiện tượng mới mẻ trong dòng chảy nghệ thuật đương đại Việt Nam. Ông bước vào nghệ thuật không qua trường lớp, chỉ bằng con đường tự học bằng cách xem, đọc, trao đổi với nghệ sĩ đi trước, nuôi dưỡng sự ngưỡng mộ và tinh thần khám phá không ngừng.

Tuy nhiên, chính vì vậy tác phẩm của ông dường như không bị sự hàn lâm, khuôn mẫu gò bó để tạo thành một phong cách riêng. Theo nhà nghiên cứu nghệ thuật Quách Cường, là người tự học, Đinh Phong không bị ràng buộc bởi quy chuẩn kinh viện, không tìm cách để minh họa thế giới mà để thế giới tự hiển hiện qua cảm xúc.

Còn theo nhà nghiên cứu nghệ thuật Vũ Huy Thông, giám tuyển triển lãm, người thực hành hội họa hoặc điêu khắc có xuất phát điểm vô cùng đa dạng, bởi muôn vàn nhu cầu cá nhân, tập thể hay xã hội, thời đại khác nhau. Và để định danh nhà sáng tạo, ngày nay, khái niệm “người thực hành nghệ thuật” tỏ ra phù hợp hơn so với danh từ “họa sĩ, nhà điêu khắc” vốn hàm chứa định kiến về thành tựu và bằng cấp chuyên môn. Đinh Phong chính là một “người thực hành nghệ thuật” như vậy.

Cũng chính vì không qua trường lớp, Đinh Phong gây ngạc nhiên khi ông cho ra đời một khối lượng tác phẩm đáng nể. Xuất hiện lần đầu với triển lãm cá nhân “Người bay và giấc mơ siêu thực” (2020), “Giấc mơ siêu thực” (2021) cùng với triển lãm chung cùng nhà điêu khắc Đào Châu Hải năm 2022, ông hiện đã có “gia tài” gồm hàng trăm tác phẩm, sử dụng nhiều chất liệu đòi hỏi thời gian, kỹ thuật và chi phí vật liệu lớn. “Quan sát số lượng tác phẩm ấy, không ai nghĩ là kết quả chỉ sau khoảng 5 năm làm việc. Chỉ có thực hành liên tục, thậm chí không đặt mục tiêu nghệ thuật cho công việc, Đinh Phong mới làm được như thế”, giám tuyển Vũ Huy Thông nhận định.

Tranh và tượng hòa chung một nhịp điệu

Nghệ sĩ Đinh Phong đến với nghệ thuật bằng hội họa. Tranh của ông không phác thảo, không ràng buộc bố cục, ông để tay và màu đi theo nhịp cảm xúc. Nhà nghiên cứu nghệ thuật Quách Cường cho rằng, chính điều này mang lại năng lượng phóng túng và chân thực, thứ năng lượng chỉ xuất hiện ở những họa sĩ dám “vẽ bằng tâm hồn”.

Tuy nhiên, mặc dù nhiều hình ảnh mơ hồ, biến dạng, phóng chiếu siêu thực, Đinh Phong vẫn dùng đường nét khá rõ ràng để phân định hình khối, tạo phông nền để mắt người xem nhận ra cấu trúc. Những đường cong, đường thẳng, các mảng hình gắn kết hoặc chồng lên nhau thường gợi ra chiều sâu - ánh sáng, bóng, hoặc đổ bóng khi các mảng màu, mảng hình chồng lên hoặc lồng vào nhau.
“Đinh Phong thường để các khối màu chuyển động trên nền toan như các dòng chảy - chúng không hòa tan mà va đập, xoáy, trôi và tương tác. Kết quả là bề mặt tranh trở nên “sống” - ánh sáng phát ra từ bên trong, tạo cảm giác như đang ngắm một bầu trời chuyển động”, nhà nghiên cứu Quách Cường đánh giá.

Theo ông Quách Cường, ở góc nhìn mỹ học, đây là hình thức sáng tác thường được gọi là “tính tự sinh của hình và màu”- khi hình tượng không còn bị ép buộc phải giống hiện thực, mà trở thành biểu tượng của nội tâm. Tranh Đinh Phong vì vậy như một tâm hồn tự do, bay bổng, đang tìm lại điểm cân bằng giữa hư và thực.

Ở ba triển lãm trước, Đinh Phong chỉ sử dụng chất liệu acrylic trên vải vẽ, điều mà theo giám tuyển Vũ Huy Thông không có gì đáng chú ý về cả chất liệu và kỹ thuật, ngoại trừ hệ bảng mẫu và hình thể lạ lẫm dưới phong cách hội họa trừu tượng. Tuy nhiên, ở triển lãm lần thứ tư này, nghệ sĩ Đinh Phong có những sáng tạo đáng chú ý khi sử dụng phần lớn kim loại thay thế các chất liệu hội họa phổ dụng. Tranh ông cơ bản vẫn là bề mặt hai chiều, nhưng các tấm lá đồng cho axit ăn mòn, phủ sơn, gia nhiệt, mài, gò, đột... Khi kết hợp với lưới kim loại vò nhàu hoặc sơn acrylic theo kỹ thuật dán, ghép đã tạo được ấn tượng thẩm mỹ mới mẻ.

Nhà nghiên cứu Quách Cường cho rằng, bước vào giai đoạn sáng tác 2024 - 2025, Đinh Phong đã rời xa mặt phẳng của toan - vốn là không gian truyền thống của hội họa - để mở ra một hướng thực hành mới, vượt ra khỏi giới hạn của mặt phẳng. Nếu tranh của Đinh Phong là dòng chảy của năng lượng thì điêu khắc của ông là hình thể của năng lượng ấy. Chất liệu ông chọn - đồng, inox và gốm phủ men - cho phép ông vừa biểu hiện độ đặc, vừa mở rộng khối rỗng, tạo hiệu ứng vừa hữu hình vừa vô hình. Đinh Phong xử lý các mảng khối bằng cảm giác rất tinh tế: Các bề mặt được uốn cong, lan tỏa, đôi khi nở bung ra khỏi trục - tạo cảm giác vươn ra khỏi chính mình như thể vật chất đang giải phóng khỏi giới hạn của vật chất... Đó là ngôn ngữ điêu khắc của tự do, tương đồng với cách ông xử lý không gian màu trong hội họa: không đông mà mở, không đặc mà thở, không kết thúc mà lan tỏa...

Từ cảm xúc đến triết lý nhân sinh

Với nghệ sĩ Đinh Phong, triển lãm lần thứ tư của ông là kết quả của một hành trình vừa sáng tạo, vừa vượt thoát khỏi bế tắc. Ông cho biết, bắt đầu vẽ cách đây 5 năm, nhưng khi làm mãi một chất liệu, một mô típ, ông thấy không còn thích thú nữa. Trong lúc bế tắc, Đinh Phong quay sang quan sát thế giới vật chất xung quanh mình. Rồi ông chọn đồng, sắt, lưới kim loại để thử nghiệm.

“Tìm được chất liệu mới giống như đang lạc trong khu rừng tăm tối rồi bất ngờ thấy ánh sáng. Tôi như đang lênh đênh giữa biển, thuyền bị đắm mà vớ được phao cứu sinh, hạnh phúc vô cùng”, nghệ sĩ Đinh Phong chia sẻ.

Theo các nhà nghiên cứu, tranh và tượng của Đinh Phong đều có chung một bản chất, đó là sự tương giao giữa con người và vũ trụ. Tác phẩm của ông không chỉ tạo hiệu ứng thị giác mà còn khơi gợi một ý niệm triết học về thân phận của vật chất và của con người trong vũ trụ, tất cả đều bị ăn mòn bởi thời gian. Với Đinh Phong, mỗi vết rạn, mỗi mảng gỉ không phải là ngẫu nhiên mà là biểu tượng cho sự bất toàn cần thiết của tồn tại. Có thể nói, Đinh Phong là một trường hợp hiếm hoi ở Việt Nam hiện nay: Xuất phát từ hội họa nhưng suy nghĩ như một nhà điêu khắc.

Chia sẻ tại triển lãm, họa sĩ Thành Chương cho biết, ông đến xem tranh với một sự háo hức và ngạc nhiên. Ông phải chạm tay vào tranh, quan sát thật kỹ và vô cùng thích thú bởi không ngờ những chất liệu mới lạ lại có thể ứng dụng vào nghệ thuật hay đến vậy. Họa sĩ Thành Chương cho biết, dù ông là người vốn ưa thay đổi nhưng cũng chưa từng dám bứt phá mạnh như thế. Với Đinh Phong, sự bứt phá ấy tạo nên ấn tượng nghệ thuật hiệu quả, đẹp và vô cùng thú vị.

Còn theo nhà nghiên cứu Quách Cường, nhìn lại toàn bộ sáng tác của nghệ sĩ Đinh Phong, có thể nhận ra một “hành trình tiến hóa” rõ rệt: Từ tưởng tượng đến vật chất, từ mặt phẳng đến không gian, từ cảm xúc đến triết lý. Sự thành công của ông cho thấy sức mạnh của tư duy trực giác kết hợp tri thức tự thân, một minh chứng cho khả năng tự hình thành triết học sáng tạo - điều rất hiếm trong nghệ thuật đương đại Việt Nam.