Những bức họa nảy mầm từ thi ca

Lấy cảm hứng từ tập thơ mới xuất bản, nhà thơ - họa sĩ Bùi Chát mở triển lãm mang tên “Đang trôi” với 20 bức tranh độc đáo từ chất liệu sơn dầu và tổng hợp.

Hội họa “trả nợ” thi ca

Triển lãm “Đang trôi” diễn ra từ ngày 15 - 24/7 tại 22 Gallery, 22 Phạm Cự Lượng (Tân Sơn Hòa, TPHCM). Bộ tranh gồm 20 tác phẩm được sáng tác từ 2020 đến 2025, lấy cảm hứng từ tập thơ “Chúng ta đang trôi đi đâu?!” (NXB Đà Nẵng, 2025) của Bùi Chát.

Nhà thơ - họa sĩ Bùi Chát tên thật là Bùi Quang Viễn quê gốc Thái Bình (nay là Hưng Yên). Bùi Chát là một nghệ sĩ tự học, tuy đã học nhiều ngành và nhiều trường nhưng anh chưa từng học trường viết văn hay mỹ thuật.

Tính từ đầu những năm 2000 đến nay, Bùi Chát đã xuất bản 8 tập thơ và thực hiện hơn 10 cuộc triển lãm mỹ thuật cá nhân. Ngoài ra, anh còn làm xuất bản từ khá sớm và được xem là một nhà hoạt động xuất bản có tiếng.

Về thơ, Bùi Chát được giới phê bình nhận định là một nhà thơ kỳ lạ, người sẵn sàng dấn thân và thể nghiệm quyết liệt trong rất nhiều năm. Thơ Bùi Chát được đánh giá là sâu sắc và hài hước, đã được dịch và giới thiệu qua nhiều ngôn ngữ.

Từ tập thơ mới được NXB Đà Nẵng xuất bản và phát hành mang tên “Chúng ta đang trôi đi đâu?!”, Bùi Chát quyết định mở triển lãm hội họa “Đang trôi” như một cách tác giả “trả nợ” cho thơ. Bao nhiêu vương vấn, bao nhiêu hệ lụy, cùng những trăn trở mang tính thơ suốt bao năm không dứt ra được. Nó ám ảnh, đeo bám và làm cho Bùi Chát phải tìm mọi cách để giải quyết.

Giám tuyển triển lãm Phan Trọng Văn cho biết: “‘Chúng ta đang trôi đi đâu?!’ - câu hỏi khẽ vang lên từ một tập thơ, giờ đã hóa thành nhịp sóng lan rộng ra bề mặt tranh. Từ chữ sang hình, từ âm vang sang sắc độ, tác giả tiếp tục cuộc độc thoại nghệ thuật của mình trong triển lãm hội họa.

Nếu người xem quen thuộc với thơ Bùi Chát - thứ thơ cộc cằn mà mơ hồ, nổi loạn mà điềm tĩnh - bạn sẽ không bất ngờ khi những bức tranh của anh cũng mang tinh thần tương tự: Không chiều chuộng thị giác, không phục tùng bố cục, không tìm kiếm cái đẹp theo tiêu chuẩn thông thường. Trong sự bất cần ấy là một hệ ngôn ngữ rất riêng: Vụn vỡ, mấp mô, trôi nổi mà đầy chủ ý”.

Cách thực hành mà Bùi Chát sử dụng trong dự án này là sự liên nối giữa thơ và hội họa, ở đó người xem bắt gặp thơ ca trong chính hội họa và tìm thấy hội họa trong chính thơ ca. Các thủ pháp và cách thức của từng thể loại được vay mượn và hoán đổi cho nhau, đôi khi thậm chí còn không thể phân biệt tính cốt lõi của từng thể loại trong một tác phẩm.

Bùi Chát đã và đang tham gia vào đời sống, cũng như đời sống mỹ thuật nói riêng bằng cách “trôi” và ý thức một cách đúng đắn về việc “trôi” của mình, như tinh thần của “Thơ Điện tín số 191” rằng: “Tham gia vào đời sống bằng cách chấp nhận và để các sự kiện đẩy chúng ta đi”.

Chủ đề “Đang trôi” có thể hiểu là triển lãm đang diễn ra, và nghệ thuật đang diễn ra. Nhìn cách toàn diện thì đời sống cũng đang tiếp diễn một cách tự nhiên theo những chuyển động của vũ trụ. Nếu chúng ta ý thức được chúng ta đang trôi, và tham gia vào sự trôi một cách chủ động thì có thể làm chủ được sự trôi của mình. Đó cũng là việc tham gia và đóng góp vào dòng chảy tự nhiên một cách hữu ích.

Lần đầu tiên tranh có tên

Nhận định về những bức tranh nảy mầm từ thi ca, giám tuyển Phan Trọng Văn cho rằng, dù vẫn theo đuổi lối vẽ trừu tượng đậm chất thơ ca và tượng trưng nhưng loạt tranh lần này của Bùi Chát dường như mặn mòi hơn. Mặn ở sắc độ, ở tâm trạng và cả cái mặn của đời sống đã ngấm sâu vào từng lớp màu, từng vệt quét.

Nếu những bức tranh trước đây của Bùi Chát có xu hướng bay bổng, phiêu linh và đôi khi như tan loãng giữa chữ và hình, thì loạt tranh “Đang trôi” cho thấy một chuyển động rõ ràng, có lực đẩy và lực kéo màu sắc quyết liệt. Độ tương phản màu cao bởi những cú “đẩy màu” táo bạo. Đặc biệt, biên độ tần sắc của dải chuyển động cảm xúc từng gam màu cũng trở nên rộng và sâu.

“Không chỉ là sự trưởng thành về mặt thị giác, điều này còn gợi đến một thứ ngôn ngữ mới trong hành trình trừu tượng của họa sĩ. Không còn trôi một cách vô định, mà là trôi có trọng lực, trôi với ký ức, với chất liệu đời sống đã chín muồi bởi chiêm nghiệm”, giám tuyển Phan Trọng Văn cho hay.

Tuy đã thực hiện hơn 10 triển lãm mỹ thuật, và thường có chủ ý không đặt tên tranh. Phần lớn các tên tranh của Bùi Chát đều là không đề và được đánh số theo thứ tự, hoặc tên tranh được đặt theo tên triển lãm và được đánh số. Tuy nhiên, ở triển lãm lần này cũng là lần đầu tiên Bùi Chát đặt tên cho từng bức tranh của mình một cách cụ thể.

Tên của các bức tranh đều được lấy từ tên của các bài thơ trong tập “Chúng ta đang trôi đi đâu?!” như một lưu niệm, một sự liên nối và hoán chuyển của các lĩnh vực khác nhau trong cùng một chủ thể. Cách đặt tên cũng hoàn toàn ngẫu nhiên, tác giả và gallery đánh số các bức tranh từ 1 đến 20 và viết vào các tờ giấy nhỏ rồi gấp lại, tên các bài thơ cũng được làm tương tự, sau đó cho vào hai chiếc hộp nhỏ. Khi đặt tên cho tranh chỉ cần bốc mỗi hộp một tờ giấy và ghép lại là có tên một cách cụ thể, rõ ràng.

Các bức tranh như được tác giả gom nhặt lại từ những mảnh tưởng tượng, câu thơ, nét chạm. Không phân chia thể loại, không định danh chủ đề, tranh của Bùi Chát hiện lên như những tấm bản đồ cảm xúc, nơi sắc màu như dòng suy nghĩ và đường nét là lời hồi âm.