Những vấn đề đặt ra với giáo dục đại học trong bối cảnh mới

Xem xét những vấn đề bình thường trong bối cảnh đặc biệt

Phát biểu khai mạc hội nghị, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho biết, Hội nghị giáo dục đại học là hoạt động thường niên nhằm tổng kết những kết quả đã đạt được và định hướng các nhiệm vụ sẽ triển khai trong năm tới.

Riêng hội nghị năm nay, Bộ trưởng chia sẻ bối cảnh đặc biệt khi được tổ chức trong tháng 9 - thời điểm cả nước kỷ niệm 80 năm Quốc khánh, 80 năm truyền thống nhiều bộ ngành, trong đó có ngành Giáo dục - Đào tạo. Ngày 5/9, tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia, toàn ngành đã long trọng tổ chức Lễ khai giảng năm học mới kết hợp kỷ niệm 80 năm thành lập Bộ Quốc gia Giáo dục với sự tham dự, chia vui, động viên của đầy đủ các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước.

Hội nghị năm nay cũng được tổ chức trong không khí phấn khởi của toàn ngành, khi giáo dục, đào tạo nhận được sự quan tâm đặc biệt từ lãnh đạo Đảng, Nhà nước. Nghị quyết số 71-NQ/TW một lần nữa khẳng định giáo dục, đào tạo là quốc sách hàng đầu, là nhân tố quan trọng, quyết định tương lai của đất nước. Điều đó mang đến niềm vinh dự, cơ hội; đồng thời cũng đặt lên vai ngành Giáo dục những trách nhiệm và trọng trách lớn.

Bối cảnh tổ chức hội nghị, Bộ trưởng cũng nhắc đến việc Bộ GD&ĐT cùng các bộ, ngành vừa trải qua đợt sắp xếp, tái cấu trúc; Bộ GD&ĐT tiếp nhận mảng giáo dục nghề nghiệp. Các tỉnh, thành phố sắp xếp, tái cấu trúc và xây dựng chính quyền địa phương hai cấp. Điều này tác động nhiều đến hoạt động của các cơ sở giáo dục đại học; đặt ra yêu cầu làm sao để giáo dục đại học phát huy được trong bối cảnh mới của đất nước.

Luật Giáo dục đại học cũng đang được điều chỉnh để trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 10 tới. Cùng với đó là yêu cầu triển khai sâu rộng Chiến lược phát triển giáo dục đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học và sư phạm thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Hội nghị cũng được tổ chức trong bối cảnh Đảng, Nhà nước ban hành nhiều chính sách mới cần được triển khai; trong đó có Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; cùng nhiều nghị quyết, chính sách quan trọng khác. Đảng ủy Bộ GD&ĐT được giao nhiệm vụ chuẩn bị phương án sắp xếp đầu mối trực thuộc các cơ sở Đảng và đề xuất mô hình tổ chức mới cho các cơ sở Đảng trong cơ sở giáo dục.

Với bối cảnh mới và nhiều nội dung mới đặt ra, Bộ trưởng cho rằng, cần xem xét những vấn đề bình thường trong một bối cảnh đặc biệt. Vì vậy, nội dung trao đổi tại hội nghị cần tập trung tìm giải pháp để ngành Giáo dục, trong đó có giáo dục đại học vận hành đúng quy định, tiến độ; đảm trách, hoàn thành được những trọng trách, yêu cầu, nhiệm vụ to lớn Đảng, Nhà nước và xã hội đặt ra.

Bộ máy pháp chế được củng cố với cơ chế, chính sách hỗ trợ mới

Tại hội nghị, Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học Nguyễn Tiến Thảo đã báo cáo tình hình triển khai nhiệm vụ giáo dục đại học năm 2024-2025 với chi tiết kết quả đạt được, những vấn đề còn khó khăn, hạn chế và nguyên nhân; đề xuất triển khai các nhiệm vụ trọng tâm năm học 2025-2026 với giáo dục đại học.

Về mặt thể chế, Luật Giáo dục đại học đã tạo hành lang pháp lý cho các trường đại học triển khai được quyền tự chủ. Tuy nhiên, do Luật GDĐH đồng thời và trực tiếp điều chỉnh về các vấn đề có liên quan đến: tổ chức bộ máy, nhân sự, tài chính, tài sản trong khi các quy định pháp luật chuyên ngành trên các lĩnh vực này chưa được sửa đổi đồng bộ đã gây ra nhiều vướng mắc, làm giảm đi hiệu quả của việc thực hiện quyền tự chủ của cơ sở giáo dục đại học.

Trong quá trình triển khai Luật 34/2018/QH14 các cơ sở giáo dục đại học còn gặp nhiều khó khăn vướng mắc vì các văn bản Luật, dưới Luật chưa thống nhất, chồng chéo nên sinh ra những mâu thuẫn chưa giải quyết được. Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục, đào tạo đã tháo gỡ những điểm nghẽn về thể chế này.

Công tác xây dựng, hoàn thiện pháp luật được triển khai kịp thời, bám sát Nghị quyết 66-NQ/TW, số lượng và chất lượng văn bản ban hành tăng, góp phần tháo gỡ khó khăn, thể chế hóa chủ trương của Đảng, Nhà nước. Bộ máy pháp chế được củng cố với cơ chế, chính sách hỗ trợ mới; công tác rà soát, hệ thống hóa văn bản, phổ biến giáo dục đại học, truyền thông chính sách và theo dõi thực thi pháp luật được tổ chức thường xuyên, đa dạng, sáng tạo, từng bước nâng cao nhận thức pháp luật, kỷ cương và hiệu quả quản lý nhà nước về giáo dục.

Về giảng viên, cán bộ quản lý, Cục Nhà giáo và Cán bộ quản lý giáo dục đã chủ trì tham mưu xây dựng Luật Nhà giáo và trình Lãnh đạo Bộ ban hành các văn bản chỉ đạo đồng bộ, tạo điều kiện thuận lợi cho địa phương, cơ sở giáo dục thực hiện chế độ, chính sách đối với đội ngũ nhà giáo, bao gồm hướng dẫn về phân cấp xét, bổ nhiệm chức danh nghề nghiệp và công bố thủ tục hành chính nội bộ thuộc lĩnh vực quản lý của Bộ GD&ĐT; đã tổ chức các cuộc tập huấn góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên.

Bên cạnh các kết quả đạt được, cơ chế tự chủ tài chính vẫn còn những khó khăn vướng mắc tiếp tục cần phải được tháo gỡ. Ngân sách chi thường xuyên hàng năm tiếp tục cắt giảm gây khó khăn cho các đơn vị trong việc đảm bảo chất lượng đào tạo; đặc biệt là việc hoàn thiện chương trình, tăng cường cơ sở vật chất, trang thiết bị,...

Mức học phí vẫn chưa thể thực hiện lộ trình tính đủ chi phí đào tạo do áp lực cạnh tranh trong tuyển sinh, và do tăng học phí sẽ ảnh hưởng đến an sinh xã hội, nên các trường vẫn đưa ra mức học phí chưa tính đủ chi phí, điều này cũng ảnh hưởng đến nguồn thu của đơn vị.

Nguồn lực từ ngân sách nhà nước đầu tư cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số còn hạn hẹp, quá thấp so với tiềm lực của hệ thống và nhân lực khoa học và công nghệ của các cơ sở giáo dục đại học. Cơ chế tài chính cho hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số nói chung và trong cơ sở giáo dục đại học nói riêng vẫn còn nhiều vướng mắc…

Sư phạm và ngành kỹ thuật then chốt, công nghệ chiến lược thu hút mạnh thí sinh giỏi

Công tác tuyển sinh đại học, cao đẳng sư phạm năm 2025 giữ ổn định, đồng thời phát huy ưu điểm năm 2024. Điểm mới là chỉ tổ chức một đợt xét tuyển chung sau kỳ thi THPT, yêu cầu xét học bạ dựa trên kết quả cả năm lớp 12, chuẩn hóa cách quy đổi điểm trúng tuyển và hạn chế điểm cộng/điểm thưởng nhằm tạo công bằng. Hệ thống được mở rộng với sự tham gia của 194 trường cao đẳng.

Hệ thống hỗ trợ tuyển sinh chung hoạt động ổn định, khắc phục được nhiều bất cập của các năm trước. Số thí sinh đăng ký dự thi lên tới 852.000 với 7,6 triệu nguyện vọng vào hơn 4.000 lượt ngành, chương trình đào tạo của hơn 500 trường đại học, cao đẳng trong cả nước. Những vấn đề bất cập của việc tổ chức xét tuyển sớm và việc phân chia chỉ tiêu giữa các phương thức, tổ hợp xét tuyển đã được khắc phục.

Toàn bộ quy trình tổ chức xét tuyển diễn ra minh bạch, hạn chế tối đa sự chênh lệch bất hợp lý về điểm chuẩn giữa các phương thức, tổ hợp xét tuyển vào cùng một ngành, một trường. Kết quả, 625.477 thí sinh xác nhận nhập học (tăng 13,8% so với 2024). Tỷ lệ thí sinh nhập học cao thể hiện sự gia tăng niềm tin của người học và xã hội vào chất lượng đào tạo.

Các ngành sư phạm và các ngành kỹ thuật then chốt, công nghệ chiến lược thu hút mạnh thí sinh giỏi, nhất là ở các đại học tốp đầu, trong khi trung bình điểm chuẩn năm 2025 thấp hơn khoảng 3 điểm so với năm 2024. Điểm chuẩn của các ngành, các trường có sự phân hóa mạnh đặc biệt các ngành STEM được cải thiện đáng kể.

Đặc biệt, trong lượt 74 ngành có điểm chuẩn theo điểm thi tốt nghiệp THPT từ 28/30 trở lên có 50 ngành sư phạm và 17 ngành kỹ thuật then chốt, công nghệ chiến lược (khoa học máy tính, trí tuệ nhân tạo, vi mạch bán dẫn, điều khiển và tự động hóa…).

Tuy nhiên, năm 2025, một số cơ sở đào tạo còn để xảy ra sai sót và xử lý chậm gây lo lắng, bức xúc cho thí sinh và gia đình. Cụ thể, trong đợt xét tuyển chung, có 14 trong tổng số hơn 500 đầu mối tuyển sinh của các cơ sở giáo dục đại học để xảy ra sai sót ở mức gây ảnh hưởng đáng kể đến kết quả trúng tuyển của thí sinh.

Quy mô đào tạo tiếp tục tăng trưởng, nghiên cứu khoa học ghi nhận nhiều kết quả

Năm học 2024-2025, khối STEM (Khối V) tăng mạnh lên hơn 707.000 sinh viên; khối sức khỏe gần 174.000; kinh doanh - pháp luật hơn 576.000. Bậc thạc sĩ và tiến sĩ cũng có sự mở rộng rõ rệt, đặc biệt ở các ngành công nghệ, kỹ thuật và khoa học xã hội.

Về mở ngành, sau khi Thông tư 02/2022 và 12/2024 ban hành, các trường đã chủ động mở hàng loạt ngành mới. Riêng năm 2024 có 215 ngành đại học, 75 ngành thạc sĩ và 27 ngành tiến sĩ được mở theo cơ chế tự chủ. Đây là bước tiến quan trọng, tạo điều kiện để các trường nhanh chóng đáp ứng nhu cầu nhân lực trong các lĩnh vực công nghệ cao như trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn.

Công tác nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo ghi nhận nhiều kết quả. Năm 2025, Bộ GD&ĐT phê duyệt 261 đề tài cấp bộ, duy trì yêu cầu công bố trên WoS/Scopus. Năm 2024, có tới 34 bài Q1, 249 Q2 trên WoS; 170 bài Scopus; cùng hàng trăm sách, sản phẩm ứng dụng, sáng chế và giải pháp hữu ích. Công bố quốc tế tiếp tục tăng: năm 2024 có 15.498 bài WoS và 22.640 bài Scopus, trong đó các trường đại học đóng góp khoảng 85%.

Sinh viên cũng tích cực tham gia nghiên cứu. Năm 2025, 112 đơn vị dự Giải thưởng KHCN sinh viên với 619 đề tài, cao nhất nhiều năm qua, nhiều đề tài có công bố quốc tế. Kiểm định và xếp hạng: Hướng tới chuẩn quốc tế.

Công tác bảo đảm, kiểm định chất lượng giáo dục đại học đạt nhiều kết quả tích cực

Công tác bảo đảm, kiểm định chất lượng giáo dục đại học đạt nhiều kết quả tích cực, với hệ thống văn bản quy phạm pháp luật được hoàn thiện, hoạt động giám sát và công nhận tổ chức kiểm định triển khai hiệu quả, khẳng định vai trò trong nâng cao chất lượng, tự chủ và trách nhiệm giải trình.

Các cơ sở giáo dục đại học đã thành lập đơn vị chuyên trách, xây dựng hệ thống bảo đảm chất lượng, chủ động cải tiến theo chuẩn quốc tế. Đội ngũ kiểm định viên được củng cố qua đào tạo, sát hạch, tập huấn và hợp tác quốc tế, góp phần nâng cao năng lực, tăng tính minh bạch, uy tín và thúc đẩy hội nhập bền vững.

Kết quả xếp hạng quốc tế cho thấy giáo dục đại học Việt Nam có nhiều chuyển biến tích cực. Nhiều trường lần đầu góp mặt, nhiều trường cải thiện vị thế, nổi bật ở hợp tác quốc tế và nghiên cứu khoa học. Sự mở rộng hiện diện trên bảng xếp hạng khẳng định uy tín, nâng cao hình ảnh giáo dục Việt Nam, đồng thời phản ánh hiệu quả chính sách tự chủ, đổi mới quản trị, tăng cường kiểm định và xây dựng văn hóa chất lượng, góp phần thúc đẩy hội nhập bền vững…

Về hạn chế, hệ thống văn bản pháp luật về nội dung này còn chậm điều chỉnh, thiếu đồng bộ, chưa đáp ứng thực tiễn. Việc giám sát các tổ chức kiểm định mới dừng ở mức độ nhất định, hiệu lực quản lý chưa cao. Một số CSGD đã có đơn vị chuyên trách nhưng hoạt động còn hình thức, cải tiến chất lượng chưa gắn chặt chiến lược phát triển của CSGD. Số cơ sở và chương trình được công nhận tăng nhưng chưa cân đối theo lĩnh vực, nhóm ngành đào tạo, tham gia kiểm định theo chuẩn quốc tế còn hạn chế. Đội ngũ kiểm định viên bổ sung nhưng vẫn thiếu về số lượng, chuyên môn và kinh nghiệm, chưa đáp ứng yêu cầu hội nhập…