Tất tần tật về cá mập trắng khổng lồ - hung thần đại dương

Cá mập trắng khổng lồ là thành viên duy nhất còn tồn tại của chi Carcharodon - được lấy cảm hứng từ từ "karcharos" trong tiếng Hy Lạp, có nghĩa là mài và "odous," có nghĩa là răng. Đây là cái tên phổ biến được lựa chọn vì cá mập trắng lớn có hàng 300 chiếc răng hình tam giác, răng cưa. Những con cá mập này có thân hình viên đạn, da xám và bụng trắng.

Mặc dù là một trong những loài cá mập được biết đến nhiều nhất qua các bộ phim như Jaws (1975), nhưng loài này có lối sống vẫn còn nhiều bí ẩn. 

Đặc điểm cá mập trắng khổng lồ

Cá mập trắng khổng lồ có kích thước khác nhau, nhưng nhìn chung con cái lớn hơn con đực. Theo bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Quốc gia Smithsonian ở Washington DC, cá mập trắng khổng lồ cái đạt chiều dài trung bình từ 4,6 đến 4,9 mét, trong khi con đực chỉ dài từ 3, 4 đến 4 mét. Những con cá mập trắng khổng lồ trường thành nặng từ 1,8 tấn đến 3 tấn. 

Cá mập trắng khổng lồ không phải loài cá mập lớn nhất thế giới. Danh hiệu đó thuộc về cá mập voi (Rhincodon typus), là loài ăn có chọn lọc, thường dài tới 10m và nặng khoảng 19 tấn.

Còn một loài cá mập lớn nhất từ trước đến nay là Carcharocles megalodon hiện đã tuyệt chủng, có thể phát triển tới 18 m hoặc hơn, mặc dù các nhà khoa học vẫn đang tranh luận về kích thước chính xác của nó. 

Cá mập trắng khổng lồ sống ở đâu?

Cá mập trắng khổng lồ có phạm vi môi trường sống khá rộng, chúng ở hầu hết các đại dương ôn đới và nhiệt đới trên thế giới, có các quần thể cư trú ngoài khơi bờ biển Hoa Kỳ, Úc, Nam Phi và nhiều nước khác. Theo Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN), chúng thường được nhìn thấy nhiều nhất ở vùng nước mát hơn, khí hậu ổn đời và bơi trên bề mặt cũng như ở độ sâu 1.200 mét dưới biển.

Cá mập trắng di cư và thực hiện nhiều cuộc hành trình dài trên các đại dương rộng lớn. Một nghiên cứu mới nhất năm 2022 công bố trên trên tạp chí Nature cho thấy, một con cá mập trắng lớn đã bơi quãng đường 3.800 km từ bờ biển trung tâm California đến đảo Kahoolawe ở Hawaii.

Năm 2005, các nhà nghiên cứu đã theo dõi một con cá mập trắng khổng lồ bơi gần 11.100 km từ bờ biển Nam Phi đến Australia, trước khi quay trở lại đó một lần nữa. Để có đủ năng lượng cho các chuyến đi dài như vậy, cá mập trắng đã tích trữ thật nhiều trong những lá gan giàu chất dầu của chúng.

Cá mập trắng khổng lồ thỉnh thoảng cắn và làm chết người, mặc dù nguy cơ bị cá mập cắn là rất thấp. Một nghiên cứu vào năm 2021 cho thấy, đối với một con cá mập trắng chưa trưởng thành, hình dạng và chuyển động của con người khi bơi hoặc chèo trông có vẻ giống hải cẩu - một trong những nguồn thức ăn chính của chúng. Điều này cho thấy những cuộc tấn công có thể do sự nhầm lẫn.

Cá mập trắng khổng lồ được miêu tả là "những kẻ giết người không có trí óc" và "thích ăn thịt người", tuy nhiên có vẻ tuyên bố này không chính xác bởi chúng ta chỉ trông giống con mồi của chúng. Khi ai đó bị cá mập cắn, các chuyên gia thường khó xác định loài cá mập nào có liên quan đến những vụ tấn công này. Vì cá mập không lượn lờ để nhận dạng, nạn nhân có thể gặp khó khăn trong việc quan sát chính xác con cá mập.

Nhiều loài cá mập cũng tạo ra những vết thương tương tự. Những dữ liệu về cuộc tấn công của cá mập do đó thường bị nhầm lẫn với nhau. Dữ liệu của ISAF cho thấy đã có 354 vụ cá mập trắng khổng lồ tấn công vô cớ, trong đó có 57 cuộc chạm trán chết người, được ghi nhận kể từ năm 1580 - nhiều hơn bất kỳ loài cá mập nào khác.

Cá mập trắng khổng lồ là loài săn mồi ăn tạp, với nhiều loại được xem là thức ăn của chúng, bao gồm cá, hải cẩu, rùa biển và chim biển. Chúng thường ăn những con mồi nhỏ như mực và cá đuối khi còn non. Sau đó, chuyển sang ăn các loài động vật có vú ở biển như hải cẩu, sư tử biển, cá heo khi đã trưởng thành, theo Bảo tàng Úc ở Sydney. 

Cá mập trắng khổng lồ bắt con mồi với tốc độ nhanh chóng, như thể chạy trên mặt nước với tốc độ lên 24km/giờ. Vì cơ chế săn mồi mà cá mập nói chung đóng một vai trò quan trọng trong hệ sinh thái đại dương. Chúng giữ cho quần thể con mồi khỏe mạnh bằng cách bắt những cá thể yếu hơn, đồng thời ngăn những quần thể đó phát triển quá lớn đến mức, không thể hỗ trợ cho các nguồn tài nguyên của môi trường sống.

Tuy nhiên, tỉ lệ săn mồi của chúng sẽ suy giảm khi già đi. Loài cá voi trắng trưởng thành lớn hơn và cá voi sát thủ  (Orcinus orca) có thể săn cá mập trắng lớn để ăn gan giàu năng lượng của chúng.

Cá mập trắng sinh sản như thế nào?

Cá nhà khoa học vẫn còn nhiều điều để tìm hiểu về loài cá mập trắng khổng lồ này, phần lớn hành vi giao phối của chúng vẫn còn là một bí ẩn. Họ đã tiến hành nghiên cứu các mẫu vật của cá mập, chẳng hạn như những con cái đang mang thai vô tình phát hiện được, nhận thấy rằng chúng không đẻ trứng. Trứng được thụ tinh và nở bên trong cơ thể con cái, phát triển ở đó cho đến khi sinh.

Một nghiên cứu vào năm 2016 cho thấy, phôi thai có thể ăn dịch tử cung và trứng chưa phát triển từ khi chúng nở bên trong người mẹ cho đến khi được sinh ra. Thú vị hơn, khi còn trong bụng mẹ, những con cá mập bào thai cũng tự nuốt răng của mình, nhằm tái sử dụng canxi và các khoáng chất khác. Các nhà khoa học giả định rằng cá mập trắng sinh con ở vùng biển nhiệt đới và ôn đới ấm áp, nhưng họ chưa xác định được các vườn ươm cá mập cụ thể. Quá trình mang thai được cho là mất khoảng 1 năm, sau đó con cái sẽ sinh ra 2 đến 10 con cá mập con, chúng dài hơn khoảng 1 mét và tự chăm sóc được bản thân từ lúc thoát ra khỏi bụng mẹ. 

Một nghiên cứu khác được công bố năm 2014 đã ước tính,  tuổi thọ cá mập trắng dựa trên mức độ carbon phóng xạ trong mô đốt sống của chúng. Các nhà nghiên cứu cho rằng con cái già nhất được xác định khoảng 40 tuổi, còn con đực là 73 tuổi. Điều này cho thấy các cá thể đực sống lâu hơn nhiều so với cá thể cái. Tuy nhiên, các nhà khoa học nói rằng vẫn còn nhiều nghiên cứu thêm để chứng thực cho những phát hiện này.

Liệu cá mập trắng có nguy cơ bị tuyệt chủng?

Theo đánh giá năm 2018 của IUCN, cá mập trắng khổng lồ dễ bị tuyệt chủng và thực tế là dân số của chúng đang bị giảm. Điều này nghĩa là trong khi những con cá mập này chưa bị đe dọa, chúng vẫn có nguy cơ cao. Các nghiên cứu vẫn chưa có đủ dữ liệu để ước tính tổng kích thước quần thể của cá mập trắng khổng lồ. 

Cá mập trắng cũng đang bị đánh bắt bởi những người đánh cá do vô tình. Trong nhiều trường hợp khác, chúng cũng bị con người cố tình giết chết như một phần của các chương trình bảo vệ bãi biển ở Úc và Nam Phi, mặc dù đôi khi cá mập bị bắt và thả sống.