Kiến trúc cổ Cự Đà đứng trước ngã rẽ: Bảo tồn hay thay thế?
Làng cổ Cự Đà (xã Bình Minh, Hà Nội) từng tự hào với quần thể nhà gỗ cổ, biệt thự Pháp thời đầu thế kỷ 20, cổng làng, ngõ lát gạch và di tích tôn giáo - minh chứng sống cho một thời kỳ phát triển của vùng ven đô. Nhưng trong bối cảnh đô thị hóa, áp lực hiện đại hóa và thiếu cơ chế bảo vệ, nhiều giá trị kiến trúc đang bị xuống cấp nghiêm trọng hoặc biến mất.
Cổng nhà 1929 phủ rêu và những vết nứt thời gian, cần được đo đạc, gia cố và chống ẩm đúng cách.
Phù điêu sư tử trang trí cổ, nhưng mặt cổng bị bong tróc, lộ gạch: hoa văn đang dần biến mất, cần phục hồi bảo tồn bề mặt.
Cửa sổ gạch - vật liệu truyền thống ít thấy ngày nay - cần được giữ lại và bảo vệ cấu trúc tường để giữ tính nguyên gốc.
Biệt thự Pháp hai tầng - minh chứng giao thoa kiến trúc Đông-Tây - nên được lập hồ sơ bảo tồn, ưu tiên giữ nguyên kiến trúc.
Cửa gỗ cổ với vân gỗ và mộng ghép - biểu tượng của kỹ thuật thủ công truyền thống - cần bảo quản cẩn trọng chống mối mọt, nứt nẻ.
Một ngôi nhà đang được cải tạo - nếu sửa không đúng kỹ thuật sẽ mất đi giá trị lịch sử.
Rêu phong và cây cỏ phát triển trên cổng - cảnh báo về ẩm mốc và phá hủy vật liệu.
Nhà một tầng giữ bố cục cổ truyền - mẫu điển hình xứng đáng được bảo tồn để làm mẫu phục hồi cho những nhà khác.
Hoa văn chạm gỗ - kỹ nghệ dân gian đặc sắc - có thể số hóa (ảnh, scan) trước khi phục chế, để lưu giữ chi tiết nghệ thuật.
Tường và mái của rất nhiều ngôi nhà đã hư hỏng, hoa văn mờ nhoè, vỡ nát - cần ưu tiên bảo vệ khẩn cấp trước khi hư hỏng lan rộng.
Cổng làng - biểu tượng không gian cộng đồng truyền thống - cần được bảo vệ trong quy hoạch bảo tồn cảnh quan và di tích.
Chùa Cự Đà, khu di tích tôn giáo cần được bảo trì định kỳ và đưa vào danh mục di tích được bảo vệ.
Nhà Pháp với loggia, ban công - phần kiến trúc hiếm còn lại - nên được ưu tiên bảo tồn, quy hoạch chức năng phù hợp, tránh cải tạo sai.
Mỗi dấu vết cũ trong làng Cự Đà không chỉ kể chuyện quá khứ, mà còn nhắc chúng ta về trách nhiệm giữ gìn những giá trị đang dần biến mất.
